Witaminy to substancje pochodzenia egzogennego, niezbędne do właściwego funkcjonowania organizmu – taką wiedzę wynieśliśmy ze szkoły.
W zawodzie kosmetologa jest to jednak definicja niewystarczająca, bowiem szczegółowa znajomość zagadnienia to tak zwany „program obowiązkowy”. Zajmiemy się więc dziś rolą poszczególnych witamin w kosmetologii: ich wpływem na stan skóry, zastosowaniem w kosmetykach i wybranych kuracjach.
Witaminy przeciwdziałają procesom starzenia, niwelują oddziaływanie środowiska zewnętrznego (w tym promieniowania UV), wspomagają przy nadmiernej keratynizacji, niektóre mają działanie antyoksydacyjne (C, E), nawilżające, regulujące podziały skóry, czy łagodzące.
Witaminy w kosmetyce:
- witamina A i jej pochodne karotenoidowe
- witamina E i jej pochodne
- witamina C i jej pochodne
- witaminy z grupy B: witaminy z grupy B: B1, B2, B3, B5, B6, B9, B12, B15
- witamina D
- witamina F – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe i ich estry
Witamina A (inne nazwy: witamina przeciwinfekcyjna, witamina A1, retinol, akseroftol, axerol) – nazywana witaminą młodości. Pod wpływem promieniowania UVA drastycznie spada jej ilość w skórze, a niedobór witaminy A powoduje jej przesuszenie. W kosmetykach pełni funkcję odmładzającą, wpływa na regenerację komórek skóry oraz proces rogowacenia i pogrubienia naskórka, osłabia zmiany związane z fotostarzeniem.
Retinol (główna forma witaminy A w czystej postaci) – charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym i gojącym, nadaje skórze zdrowy odcień, poprawia ukrwienie.
W przypadku cery mieszanej i trądzikowej reguluje ilość wydzielanego łoju, redukuje tendencję do tworzenia zaskórników i wyprysków, zwęża pory. Przy cerach suchych retinol sprzyja produkcji czynników nawilżających. Ponadto retinol zwiększa produkcję kolastyny i kolagenu, redukuje objawy fotostarzenia i przebarwienia słoneczne, czy hormonalne. Aby kosmetyki z retinolem przyniosły oczekiwany efekt, witamina ta powinna mieć odpowiednio wysokie stężenie, nie niższe niż 0,25% (max. do 1%).
Kwas retinowy (pochodna retinolu) – to najsilniej działająca forma witaminy A, dlatego też stosuje się ją po konsultacjach z lekarzem dermatologiem. Hamuje aktywność gruczołów łojowych, działa złuszczająco i likwiduje przebarwienia.
Witamina B1 (tiamina, aneuryna) – stosowana, min. w ampułkach do mezoterapii ze względu na działanie przeciwzapalne, regulujące wydzielanie sebum, redukujące cellulit.
Witamina B2 (ryboflawina, laktoflawina) – w kosmetykach występuje jedynie w kompleksie witamin B. Bierze udział w procesach utleniania i redukcji, stosowana jest w preparatach do pielęgnacji cery trądzikowej, włosów (przeciwdziała wypadaniu), paznokci (zapobiega łamliwości) oraz jamy ustnej.
Witamina B3 – witamina PP (niacyna, amid kwasu nikotynowego) – uczestniczy w oddychaniu tkankowym i gospodarce wodnej skóry.
Witamina B5 (kwas D-pantotenowy) – najczęściej stosowany jest w stężeniu 0,5-5%, łatwo wchłania się przez naskórek. Witamina B5 jest używana w kosmetykach łagodzących podrażnienia skóry i paznokci, w preparatach na porost włosów, w połączeniu z witaminą C ma działanie ograniczające powstawanie plam starczych na skórze. Ponadto ceni się ją w kosmetykach ze względu na działanie utrzymujące skórę jędrną i elastyczną, aktywujące podziały komórek naskórka, gojenie ran oraz przeciwdziałanie stanom zapalnym i uczestnictwo we wszystkich procesach metabolicznych.
Prowitamina witaminy B5 – D-panthenol występuje w kosmetykach do pielęgnacji skóry, szczególnie zniszczonej, suchej, po oparzeniach słonecznych.
Witamina B6 (pirydoksyna, adermina) – stosowana jest w pielęgnacji skóry tłustej
i mieszanej, wspomaga leczenie trądziku, alergii, przewlekłych stanów zapalnych, wpływa na syntezę kolagenu, a tym samym przyczynia się do opóźniania procesów starzenia, ułatwia spalanie tłuszczy (np. przy leczeniu cellulitu), sprzyja wzrostowi włosów.
Witamina B7 (biotyna, koenzym R) – zwana także witaminą H lub witaminą skóry.
Ma działanie antyłojotokowe, leczy wypryski i stany zapalne skóry, ponadto rozjaśnia przebarwienia, nawilża (przez chemiczne pokrewieństwo witaminy H i mocznika), przyczynia się do powstawania keratyny. Skuteczność biotyny wzrasta wraz
z obecnością w kosmetyku witamin A i E. Witamina B7 występuje w preparatach przeznaczonych do cery suchej, zwiotczałej i starzejącej się.
Witamina B9 (kwas foliowy, folacyna, witamina Bc, witamina M) – ma właściwości regenerujące, chroni przed fotostarzeniem, bierze udział w metabolizmie węglowodanów i aminokwasów. Co ważne, komórki naskórka uszkodzone czynnikami środowiskowymi (np. promieniowanie UV), po dostarczeniu kwasu foliowego ulegają szybszej regeneracji i procesom naprawy.
Witamina B12 (kobalamina) – bierze udział w przemianie kwasu foliowego do tetrahydrofolianu, który jest biologicznie aktywną formą witaminy B9, reguluje syntezę melaniny. Witamina ta samodzielnie nie jest stosowana w kosmetykach.
Witamina B15 – ułatwia walkę z cellulitem, przyspiesza syntezę włókien i macierzy skóry właściwej, jest silnym antyoksydantem, ma działanie antyalergiczne, stosuje się ją do leczenia trądziku, wyprysków, piodermii.
Witamina C (kwas L-askorbinowy) – tylko forma lewoskrętna L-kwasu askorbinowego wykazuje 100% biologicznej aktywności witaminowej i może być przyswajana przez organizm i wykorzystywana przez skórę. Ponieważ wykazuje działanie jedynie na żywe komórki skóry, powinna być dostarczana do skóry właściwej. Witamina C to silny antyoksydant, poprawia gęstość i elastyczność skóry, wygładza zmarszczki, hamuje nadprodukcję pigmentu, w odpowiednio niskim pH wykazuje działanie złuszczające i rozjaśniające (zaliczana do delikatnie działających kwasów polihydroksylowych-PHA). Witamina C stosowana jest w pielęgnacji cery naczynkowej i z trądzikiem różowatym (jako składnik przeciwzapalny, poprawiający gojenie oraz substancja rozjaśniająca przebarwienia). Łagodzi i działa przeciwzapalnie w przypadku atopowego zapalenia skóry i przebarwień potrądzikowych. Poprawia gojenie drobnych uszkodzeń skóry, dlatego jest zalecana do regeneracji skóry po zabiegach dermatologicznych. Wspomaga także działanie ochronne kremów z filtrami przeciwsłonecznymi. Witamina C jest także z powodzeniem stosowana w terapii rozstępów (zmniejsza ich widoczność).
Witamina D – kalcyferol. Występuje jako witamina D2 (ergokalcyferol) i witamina D3 (cholekalcyferol). Rzadko stosuje się ją w kosmetykach, spotykana jest w preparatach wyszczuplających, zapobiegających łysieniu, łojotokowi. Zwiększa napięcie naskórka, zapewnia szybsze ziarninowanie, reguluje złuszczanie naskórka. Według najnowszych badań, witamina D podnosi poziom katelicydyny-LL37 (peptyd o działaniu chroniącym przed zakażeniami, podobny w działaniu do antybiotyków), która zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób skórnych u osób z atopowym zapaleniem skóry i u osób zdrowych.
Witamina E (tokofenole i tokotrienole) – w kosmetykach powinno się jej znajdować od 1,5 do 3% w przeliczeniu na czysty tokofenol. Chroni warstwę tłuszczową naskórka, poprawia ukrwienie skóry, wspomaga leczenie trądziku i łojotokowego zapalenia skóry, zapewnia stabilizację i właściwą przepuszczalność błon komórkowych. Dobrze wnika w skórę (tokotrienole na głębokość 10 mikronów, tokofenole – 5 mikronów). Witamina E stosowana jest w preparatach przeciwzmarszczkowych, odżywczych i regenerujących.
Witamina F (NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) to mieszanina różnych kwasów: linolowego, α- i γ-linolenowego oraz arachidowego. Korzystnie wpływa na przyswajanie witamin E, A i D, przyspiesza regenerację skóry, wraz z fosfolipidami tworzą strukturę błony komórkowej, regulując jej płynność i aktywność enzymów. NNKT przeciwdziałają utracie wody, biorą udział w procesach metabolicznych skóry, hamują procesy starzenia, łagodzą objawy trądziku. Niestety, ze względu na możliwe działanie drażniące, zastosowanie w kosmetykach w postaci wolnych kwasów jest ograniczone.
Witamina K – występuje w trzech formach: witamina K1 (fitochinon) – pochodzenia naturalnego, witamina K2 (menachinon) – pochodzenia naturalnego i witamina K3 (menadion), która jest syntetyczna. Poprawia koloryt skóry z poszerzonymi i pękającymi naczynkami, rozjaśnia cerę zaczerwienioną i zniszczoną w wyniku intensywnego opalania. Stosowana jest do pielęgnacji skóry osób starszych ze zmienionymi naczyniami krwionośnymi.
Poniższa tabela stanowi podsumowanie najważniejszych cech wybranych witamin:
Bibliografia:
Marcin Molski: Chemia piękna, Warszawa 2009
Ryszard Glinka, Marzena Glinka: Receptura kosmetyczna z elementami kosmetologii,
tom 1, Łódź 2008, s. 249 – 264
Róża Detmer, Dominika Pawlikowska
